Λειψυδρία: Ανησυχία για τις μικρές ποσότητες νερού που έχουν οι ταμιευτήρες

Δραματική είναι η κατάσταση σε ό,τι αφορά τα επίπεδα των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες που τροφοδοτούν την Αττική, σύμφωνα με επιστολές της ΕΥΔΑΠ προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος και τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ).

Κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Αττική – Τι δείχνουν οι μελέτες

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό του πόσο σημαντική είναι η μείωση των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ είναι το ότι ακόμα κι αν οι εισροές νερού στους ταμιευτήρες της πρωτεύουσας τριπλασιαστούν, θα χρειαστούν έξι χρόνια προκειμένου αυτοί να φτάσουν στα επίπεδα του 2021, σύμφωνα με την ΕΥΔΑΠ.

Η ΕΥΔΑΠ βασίζει το αίτημά της για κήρυξη της Αττικής σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στην ανάλυση της σημερινής εικόνας: στα επίπεδα των αποθεμάτων νερού στους ταμιευτήρες και στην ανάλυση των υδρολογικών δεδομένων ως προς την ένταση του προβλήματος.

Από το 2008 έως το 2021 τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες παρέμεναν σταθερά στο επίπεδο των 1,1 δισ. κυβικών μέτρων. Αυτό σημαίνει ότι οι ετήσιες βροχοπτώσεις επαρκούσαν για την κάλυψη των ετήσιων αναγκών σε νερό (περίπου 400 εκατ. κυβικά). Ωστόσο από το υδρολογικό έτος 2022-23 και μετά, παρατηρείται συστηματική και σημαντική μείωση των αποθεμάτων.

Η μείωση των αποθεμάτων οφείλεται αφ’ ενός στη μείωση του ετήσιου ύψους βροχοπτώσεων κατά περίπου 25%, σε συνδυασμό με την αύξηση του ετήσιου ύψους εξάτμισης κατά 15%. Και αφ’ ετέρου στην αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 6% (399,14 εκατ. κυβικά το 2021, 410,13 εκατ. κυβικά το 2024).

Πόσο νερό έχουν σήμερα οι ταμιευτήρες

Σήμερα οι ταμιευτήρες έχουν ελάχιστο νερό. Ο Εύηνος που χωράει 137,6 εκατ. κυβικά έχει 47 εκατ. κυβικά, ο Μόρνος από 747,6 εκατ. κυβικά έχει μόλις 175 εκατ. κυβικά, η Υλίκη 163 εκατ. κυβικά (χωράει 551,5 εκατ. κυβικά) και ο Μαραθώνας 18 εκατ. κυβικά (έναντι 42,8 εκατ.). Αξίζει να σημειωθεί ότι στα επεισόδια λειψυδρίας του 2001 και 2008, τα αποθέματα είχαν φτάσει στα 349,4 εκατ. κυβικά και 419,2 εκατ. κυβικά, προτού ξεκινήσει η ανάκαμψή τους.

Σύμφωνα με το διαχειριστικό σχέδιο που εκπονήθηκε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για λογαριασμό της ΕΥΔΑΠ για την υδρολογική περίοδο 2025-2026, η κρίση δεν προέρχεται από υπερκατανάλωση, αλλά από έλλειψη νερού.

Οι αριθμοί δεν αφήνουν χώρο για αισιοδοξία χωρίς σχέδιο καθώς οι ταμιευτήρες κινούνται κάτω από το 30% της χωρητικότητάς τους, ο Βοιωτικός Κηφισός γράφει πέντε συνεχόμενα χρόνια κάτω από τον μέσο όρο και οι απώλειες στο δίκτυο ξεπερνούν πλέον το 12%, αποτυγχάνοντας να συγκρατήσουν ποσότητες που σε κανονικές περιόδους θα ήταν επαρκείς.

Πόση είναι η κατανάλωση νερού

Η Αθήνα δεν πίνει περισσότερο νερό τα τελευταία χρόνια, απλώς της μένει λιγότερο. Η συνολική απόληψη νερού (σ.σ η ποσότητα νερού που αντλείται για κατανάλωση), σταθεροποιείται στα 460–500 hm³ (μέσος όσος 475 hm³), με την κατανάλωση των δύο τελευταίων ετών στα 478.3 και 477.1 hm³.

Μετά το ρεκόρ κατανάλωσης μεταξύ 2007 και 2008, η κατανάλωση μειώθηκε λόγω οικονομικής ύφεσης, μείωσης πληθυσμού και χαμηλότερης κατά κεφαλήν χρήσης. Στα μετέπειτα υδρολογικά έτη (2017–18, 2018–19 και 2022–23) οι εισροές έπεσαν σε χαμηλά 25ετίας, περίπου στα 485 εκατ. m³. Την περίοδο 2023–24 σημειώθηκε άνοδος, αλλά από τα τέλη του 2025 η παραγωγή ξαναμειώνεται, κατά περίπου 5% σε σχέση με πέρσι.

Πέρα από τις σταθερές περιβαλλοντικές χρήσεις (32,5 εκατ. m³) που είναι το νερό που κρατάμε ώστε τα ποτάμια και τα οικοσυστήματα να λειτουργούν σωστά, η δεύτερη μεγαλύτερη κατανάλωση αφορά την άρδευση της Κωπαΐδας από την Υλίκη. Αν και η αρχική συμφωνία προέβλεπε έως 50 εκατ. m³ ετησίως, μόνο στα έτη 1985–88 δόθηκαν τέτοιες ποσότητες. Έκτοτε οι απολήψεις κυμαίνονταν γύρω στα 20 εκατ. m³, με χαμηλό τα 7 εκατ. m³ το 2007. Τα καλοκαίρια 2021–22 έφτασαν ξανά τα 40 εκατ. m³, ενώ το 2024 μειώθηκαν στα 15,5 εκατ. m³ λόγω βλαβών στο αντλιοστάσιο.

Τι θα γίνει με την άρδευση

Ο τομέας της άρδευσης είναι από εκείνους που θα πληγεί άμεσα σε περίπτωση που το υδροδοτικό σύστημα της Αττικής συνεχίζει να δοκιμάζεται. Σύμφωνα με την γνωμοδοτική έκθεση του Καθηγητή Υδάτινων Πόρων και Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, κ. Χρήστου Μακρόπουλου, πάνω στην οποία στηρίχθηκε η απόφαση της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, να θέσει την περιοχή σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η άρδευση, απορροφά ποσότητες από 30 έως 35 εκατομμύρια κυβικά ετησίως.

Η έκθεση προτείνει ότι, σε περίπτωση ανάγκης, θα πρέπει να εξεταστεί η προσωρινή διακοπή της παροχής αυτής, ώστε να διασφαλιστεί η ύδρευση της πρωτεύουσας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο διαχειριστικό σχέδιο του ΕΜΠ για να εξασφαλίζεται η υδροδότηση με την μέγιστη δυνατή αξιοπιστία, προβλέπεται επιβολή διακοπής νερού για αρδευτικές χρήσεις, όταν το μικτό απόθεμα των ταμιευτήρων μειωθεί κάτω από τα 500 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.

Πρόκειται για επιλογή που κατά την γνωμοδότηση του Πολυτεχνείου θεωρείται πλήγμα, καθώς θα προκαλούσε σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στις αγροτικές περιοχές που εξυπηρετούνται από το σύστημα, κάτι που συνεπάγεται την ανάγκη αποζημιώσεων και προηγούμενης διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες. Στα επιπλέον μέτρα για την ομαλή υδροδότηση της Αττικής, εντάσσονται η διατήρηση μειωμένης περιβαλλοντικής εκροής στον Εύηνο αλλά και η αύξηση των αντλήσεων από την Υλίκη στα 12 εκ. κυβικά μέτρα όταν το μικτό απόθεμα του συστήματος Εύηνου Μόρνου πέσει κάτω από τα 300 εκ. κυβικά μέτρα νερού. Επίσης απαραίτητη κρίνεται και η συνεχής χρήση των γεωτρήσεων της Μαυρουσουβάλας με απόληψη ίση με 2 εκ. κυβικά το μήνα.

Τα εκτιμώμενα ελλείμματα νερού

Ο κ. Μακρόπουλος αποτυπώνει στην γνωμοδότησή του και τις σοβαρές ενδείξεις ότι η Αττική εισέρχεται σε περίοδο υδρολογικής επισφάλειας, παρά τα πρώτα θετικά μηνύματα που στέλνουν οι βροχοπτώσεις Οκτωβρίου και Νοεμβρίου. Η προκαταρκτική αξιολόγηση του καθηγητή, στον οποίο ανέθεσε η ΡΑΑΕΥ την αξιολόγηση του αιτήματος που είχε υποβάλλει η ΕΥΔΑΠ για κήρυξη της Αττικής σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, επισημαίνει ότι η εμφάνιση ετήσιων ελλειμμάτων νερού της τάξης των 20 έως 30 εκατομμυρίων κυβικών δεν μπορεί να αποκλειστεί, ακόμη και με συντηρητικές παραδοχές.

Αν και τα μεγέθη αυτά αντιστοιχούν σε μικρό ποσοστό της συνολικής κατανάλωσης, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περιορισμούς στη διανομή νερού και πιθανόν σε ολιγόωρες διακοπές, εφόσον δεν αντισταθμιστούν με μέτρα διαχείρισης ή με την ενεργοποίηση εναλλακτικών πηγών. Η ποσότητα αυτή, όπως σημειώνεται, ισοδυναμεί με τη ζήτηση της Αθήνας για περίπου 20 έως 30 ημέρες, γεγονός που καθιστά τον κίνδυνο λειψυδρίας ορατό όχι μόνο μέσα στο επόμενο έτος αλλά και για τα επόμενα 2 έως 5 χρόνια. Για τον λόγο αυτόν ο καθηγητής τονίζει την ανάγκη αυξημένης επαγρύπνησης και γρήγορων κινήσεων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του υδροδοτικού συστήματος.

Τα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα

Η γνωμοδότηση κατατάσσει τις παρεμβάσεις σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, δίνοντας προτεραιότητα σε μέτρα που μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα. Στο επίκεντρο βρίσκονται οι μειώσεις της οικολογικής παροχής του Ευήνου, η εντατικότερη υδροληψία από τον Υλίκη και η ενεργοποίηση γεωτρήσεων ακόμη και των εφεδρικών σε περιοχές όπως τα Βασιλικά και το Παρόρι ενώ ήδη αξιοποιούνται και αντλιοστάσια πρώτης βαθμίδας στον Μόρνο. Η έκθεση επισημαίνει ότι τα μέτρα αυτά πρέπει να συνεχιστούν και, αν χρειαστεί, να ενισχυθούν κατά το τρέχον υδρολογικό έτος.

Ειδική αναφορά κάνει και στα κανάλια μεταφοράς νερού από τους ταμιευτήρες στις μονάδες επεξεργασίας νερού (ΜΕΝ), όπως είναι το Υδραγωγείο του Μόρνου. Για το Μόρνο αναφέρεται ότι απαιτείται αναβάθμιση του καναλιού με στόχο την μείωση των απωλειών οι οποίες εκτιμώνται στο 10% κοστίζοντας περίπου 50 εκ. κυβικά μέτρα νερού το χρόνο στο σύστημα και η αύξηση της παροχετευτικότητάς του που σημαίνει τεχνική αναβάθμιση για να μπορεί να μεταφέρει μεγαλύτερες ποσότητες νερού στην Αττική.

Στα μακροπρόθεσμα έργα υποδομής, γίνεται καταγραφή της ανάγκης υλοποίησης δράσεων που θα αυξήσουν τους διαθέσιμους υδατικούς πόρους και θα παρέχουν μεγαλύτερη ευελιξία στο σύστημα σε βάθος χρόνου. Η ενίσχυση ταμιευτήρων και ημερική εκτροπή των ποταμών Καρπενησιώτη και Κρικελιώτη (έργο Εύρυτος ύψους 500 εκ. ευρώ) αποτελούν τον πυρήνα του σχεδιασμού για τα μόνιμα μέτρα αντιμετώπισης της λειψυδρίας μαζί με συμπληρωματικά έργα αποθήκευσης ενώ δίνεται έμφαση και στη διερεύνηση λύσεων υπόγειας ταμίευσης, ώστε να διαμορφώνονται εφεδρείες που δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από επιφανειακά συστήματα και άμεσες εισροές.

Στο ίδιο πλαίσιο καταγράφεται η δυνατότητα υιοθέτησης τεχνολογιών αφαλάτωσης, με στόχο τη μόνιμη ή περιοδική υποστήριξη της προσφοράς νερού σε περιόδους χαμηλών υδατικών εισροών, η οποία περιγράφεται ως επιλογή προς εξέταση σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Παράλληλα, η γνωμοδότηση αναφέρει την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένου νερού, είτε για άρδευση είτε για βιομηχανικές χρήσεις, με στόχο τη μείωση της πίεσης πάνω στην κατανάλωση πόσιμου ύδατος. Περιλαμβάνεται επίσης η ανάγκη εκσυγχρονισμού του υφιστάμενου δικτύου και η μείωση των απωλειών που παρουσιάζονται σε αυτό, καθώς αναφέρεται ότι η αντιμετώπιση των διαρροών και η τεχνική αναβάθμιση αποτελούν βασικό παράγοντα για τη σταθερότητα του ισοζυγίου σε βάθος χρόνου.

Παράλληλα, η γνωμοδότηση αναφέρει την πιθανότητα επαναφοράς καμπανιών ενημέρωσης για εξοικονόμηση, όπως εκείνες των χρόνων ξηρασίας 1988–1994. Ωστόσο προειδοποιεί ότι η αποτελεσματικότητά τους δεν αναμένεται να είναι ιδιαίτερα υψηλή, καθώς η κατανάλωση στο λεκανοπέδιο βρίσκεται ήδη σε σχετικά χαμηλά επίπεδα.

Πόση είναι η απώλεια νερού

Το πραγματικό πρόβλημα όπως το καταγράφει το Πολυτεχνείο, είναι οι απώλειες νερού κατά μήκος του ΕΥΣ που υπολογίζονται σε 70 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ήτοι το 12% των απολήψεων, από 6,8% δύο χρόνια πριν και 8,3% πέρυσι. Ένα μέρος των απωλειών αυτών είναι τεχνικό ένα άλλο όμως είναι πραγματική φυσική διαρροή καθώς το νερό φεύγει και δεν επιστρέφει.

Σε ένα σύστημα που χάνει αντί να ανακτά, κάθε σταγόνα είναι πολύτιμη και για αυτό ο δείκτης αυτός συνιστά άλλο ένα βαρίδι για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Η μελέτη καταγράφει την ανάγκη λήψης μέτρων για την αντιμετώπιση των απωλειών νερού και από την πλευρά της ΕΥΔΑΠ, οι οποίες υπολογίζονται στο 15%, ποσοστό συμβατό μεν με τις αντίστοιχες απώλειες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ωστόσο καμπανάκι για την αναβάθμιση του δικτύου.

Ευθύμιος Λέκκας για τη λειψυδρία: Δεν φανταζόμασταν ότι τα δύο τελευταία χρόνια θα φτάναμε σε αυτό το σημείο

Ο Πρόεδρος του ΟΑΣΠ, Ευθύμιος Λέκκας, μιλώντας σε τηλεοπτική εκπομπή της ΕΡΤ, τόνισε χαρακτηριστικά ότι «Η ανησυχία υπήρχε πριν από μερικά χρόνια, ήδη όμως δεν φανταζόμασταν ότι τα δύο τελευταία χρόνια θα φτάναμε σε αυτό το σημείο. Και φτάσαμε σε αυτό το σημείο γιατί δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου βροχοπτώσεις. Έτσι λοιπόν, τώρα μετ’ επιτάσεως μπαίνει αυτό το θέμα, το αίτημα, το πρόβλημα και ουσιαστικά πρέπει να κάνουμε έναν σχεδιασμό όπως αυτός που έγινε είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, έτσι ώστε να μην αντιμετωπίσουμε τεράστια προβλήματα τα αμέσως επόμενα δύο χρόνια».

Κάθε περιοχή έχει τα δικά της προβλήματα

«Θα πρέπει όμως να τονίσουμε ότι κάθε περιοχή έχει τα δικά της εξειδικευμένα προβλήματα, όπως αναφέρατε ότι στα νησιά είναι κυρίαρχο το πρόβλημα αυτό. Εκεί θα πρέπει κάτι να γίνει. Δηλαδή δεν μπορεί πια από τους υπόγειους υδροφορείς να αντλούμε ποσότητες έτσι ώστε να γεμίζουμε πισίνες, ειδικά σε ορισμένα νησιά τα οποία αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα. (…) Βεβαίως, το πρόβλημα είναι διαφορετικό. Συντίθεται από διαφορετικές συνιστώσες. Έτσι λοιπόν, σε όλα τα επίπεδα, σε οριζόντιο επίπεδο αλλά και σε κατακόρυφο επίπεδο, θα πρέπει να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε».

«Πιστεύω ότι υπάρχουν δυνατότητες ακόμα να αξιοποιήσουμε υπόγεια νερά, αλλά όμως αυτό δεν θα πρέπει να γίνει μέσα από μία διαδικασία πρωτοβουλίας ιδιοκτητών μονάχα, οι οποίοι θα κάνουν γεωτρήσεις και οι οποίοι κατά το δοκούν θα διαθέτουν το νερό, θα πρέπει να γίνει συντονισμένα. Υπάρχουν περιοχές γύρω από την Αττική, υπάρχουν περιοχές σε νησιά που δεν έχει εξαντληθεί ο υδροφόρος ορίζοντας. Εκεί θα πρέπει κατά την άποψή μου, πριν περάσουμε στις αφαλατώσεις, πριν περάσουμε σε φράγματα. (…) Φράγματα έχουν γίνει, και λίμνες έχουν γίνει, ταμιευτήρες έχουν γίνει σε πολλά νησιά, αυτοί οι ταμιευτήρες δεν λειτουργούν πια, γιατί δεν υπάρχει νερό. Έτσι λοιπόν πρέπει να προσανατολίσουμε την όλη προσπάθειά μας και στους υπόγειους υδροφορείς, υπόγειους υδροφορείς, οι οποίοι μπορούν να εμπλουτιστούν με όλα αυτά τα τεχνικά έργα, ειδικά μετά μεγάλες πυρκαγιές. Έτσι λοιπόν, πρέπει να κάνουμε έργα εμπλουτισμού των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων για να μπορέσουμε να αντλήσουμε νερά από αυτούς. Θα πρέπει να σημειώσω ότι οι υπόγειοι υδροφορείς είναι οι πιο μεγάλοι ταμιευτήρες που υπάρχουν», δήλωσε μεταξύ άλλων, ο κ. Λέκκας.

Για την αφαλάτωση

Ο Πρόεδρος του ΟΑΣΠ, μιλώντας για την αφαλάτωση υπογράμμισε ότι: «Επίσης θα πρέπει να σημειώσω το εξής: ότι δεν είναι εύκολη λύση η αφαλάτωση. Από την αφαλάτωση προκύπτουν τεράστια προβλήματα. Θα πρέπει να κάνουμε χρήση τις αφαλατώσεις και επέκταση της αφαλάτωσης στα νησιά, με πολύ μεγάλη προσοχή. Δεν είναι μόνο η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, που εντάξει, είναι υπολογίσιμη, δεν είναι μεγάλη, αλλά είναι υπολογίσιμη. Εκείνο το οποίο είναι σαφές, τίθεται σαν σοβαρό πρόβλημα, είναι η κατανάλωση ενέργειας για την αφαλάτωση. Η κατανάλωση ενέργειας σημαίνει παραγωγή αντίστοιχα ενέργειας. Για την παραγωγή ενέργειας έχουμε τεράστιες επιπτώσεις όταν δεν προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές το περιβάλλον. Έχουμε, δηλαδή, με την χρήση της αφαλάτωσης έχουμε και επιπτώσεις στο περιβάλλον, εάν χρησιμοποιούμε ενέργεια η οποία προέρχεται από ορυκτά καύσιμα. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι και ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και βέβαια ενισχύουν την κλιματική κρίση. Όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται με ένα συντεταγμένο τρόπο. Αλλά πώς μπορούν να γίνουν με έναν συντεταγμένο τρόπο όταν η κάθε περιοχή, το κάθε νησί θα έχει το δικό του σχέδιο; Θα υπάρξει ένα σχέδιο ειδικό, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε τα επιφανειακά νερά, τα υπόγεια νερά, κυρίως γιατί εκεί είναι οι μεγάλες ποσότητες και βέβαια και την αφαλάτωση».

Είμαστε σε πολύ θετικό σημείο αν συνεχιστούν οι βροχές

Κλείνοντας, ο κ. Λέκκας είπε ότι «Είμαστε σε πολύ θετικό σημείο αν συνεχιστούν οι βροχές, με αυτό τον ρυθμό βλέπουμε και στο Αιγαίο αρκετές βροχοπτώσεις. Είμαστε σε πολύ θετικό σημείο, αλλά αυτό δεν μας επιτρέπει να χαλαρώνουμε».

Πηγη: zougla.gr