Βάνα Λυδάκη : Από παιδί βρισκόμουν σε έναν κόσμο αφηγηματικό

Από τη Μαίρη Γκαζιάνη

Η Βάνα Λυδάκη γεννήθηκε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1963. Σπούδασε στην Ιατρική σχολή Αθηνών, από όπου και αποφοίτησε το 1986. Έζησε στην Αθήνα είκοσι τέσσερα χρόνια και τώρα κατοικεί στο Ηράκλειο της Κρήτης. Εργάζεται ως γιατρός στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο. Στα ελληνικά γράμματα πρωτοεμφανίστηκε το 2002 με το μυθιστόρημα Ο χορός των απαλών ανθρώπων (Μεταίχμιο). Ακολούθησαν: Το πορτρέτο της Άλλης (Μεταίχμιο, 2004), Το τέλος των ημερών (Αρμός, 2009) και Δυτικότερα της Λήθης (Περίπλους, 2012). Διηγήματα, μικρές ιστορίες και κείμενα με δοκιμιακό περιεχόμενο έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο (Δέκατα, Δίαυλος, Vakxikon, εφ. Πατρίς, Στιγμές, Αρμονία κ.λπ.).

ΕΡ. Κυρία Λυδάκη γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στην Αθήνα όπου σπουδάσατε ιατρική αλλά κατοικείτε μόνιμα στο Ηράκλειο της Κρήτης. Τι σας οδήγησε στο Ηράκλειο;

ΑΠ. Η καταγωγή μου είναι από το Ηράκλειο και από τους δύο μου γονείς. Ωστόσο ο λόγος που αρχικά βρέθηκα εδώ ήταν επαγγελματικός: ήρθα σε ένα ενδιάμεσο κενό της ειδίκευσης μου ως γιατρός για να δουλέψω ερευνητικά στο πανεπιστήμιο, στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.

ΕΡ. Τι αντιπροσωπεύει για εσάς η Αθήνα και τι η Κρήτη;

ΑΠ. Η Αθήνα είναι ο γενέθλιος τόπος, ο τόπος που με διέπλασε. Τώρα επιστρέφω περιστασιακά όταν υπάρξει η ανάγκη για «πνευματική τροφή». Να δω κάποιες εκθέσεις, μουσεία, θέατρο, κάποιους λίγους στενούς φίλους…. Μ’ αρέσουν οι μεγαλουπόλεις. Η ανωνυμία, η μοναχικότητα, η περιπλάνηση στους δρόμους, στα τοπία, ο συγχρωτισμός, η κουλτούρα, ο πολιτισμός. Η Κρήτη έχει για μένα θηλυκές, τρυφερές πλευρές. Κυρίως έχει τη φύση κι από τη φύση θάλασσα και πάλι θάλασσα. Και βέβαια τους ανθρώπους που αγαπώ, τη ζωή μου. Όμως καμιά πόλη από τις δυο, ούτε το Ηράκλειο ούτε την Αθήνα, τώρα πια δεν την νιώθω δικό μου τόπο. Βρίσκομαι στο κάπου ενδιάμεσα. Κρατώ αποστάσεις. Εσωτερικά… Κι αυτό νομίζω πρέπει να συμβαίνει στους περισσότερους σαν κι εμένα. Η Αθήνα είναι ο Μινώταυρος που κουβαλώ μέσα μου μετά την μετακόμιση μου στην Κρήτη, για να θυμίσω λίγο και τη φράση του Λιοντάκη.

ΕΡ. Εργάζεστε ως γιατρός στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείου Ηρακλείου αλλά παράλληλα ασχολείστε με τι συγγραφή. Πότε μπήκε στη ζωή σας η συγγραφή;

ΑΠ. Η συγγραφή είναι αφήγηση. Θα έλεγα ότι από παιδί βρισκόμουν σε ένα κόσμο αφηγηματικό, μυστικό εννοώ, που αργότερα άρχισε να αποτυπώνεται στο χαρτί με τη μορφή ποιημάτων, σκέψεων, μικρών ιστοριών κλπ. Από το 2000 όμως, κι αφού εργαζόμουν σαν γιατρός στο ΕΣΥ, κι αφού είχα κάνει μια πορεία στην έρευνα, διδακτορικό κλπ., αποφάσισα να γράψω κάτι λογοτεχνικό με σκοπό να διαβαστεί από τους άλλους, να το κοινοποιήσω, να το μοιραστώ. Έτσι ξεκίνησε το πρώτο μου μυθιστόρημα.

ΕΡ. Υπάρχει σχέση μεταξύ της ιατρικής και της συγγραφής;

ΑΠ. Και η Ιατρική και η λογοτεχνία έχουν το ίδιο αντικείμενο: τον άνθρωπο.  Και οι δυο ξεκινούν από τον ίδιο τόπο: το αφήγημα του άλλου. Στην ιατρική το αφήγημα είναι το ιατρικό ιστορικό που δίνει ο ασθενής, στην μυθιστορία το αφήγημα του κεντρικού ήρωα που συνήθως απορρέει από το βιωματικό υλικό του συγγραφέα. Πέραν τούτου η ιατρική, λόγω της φύσης της να λειτουργεί μέσα στην ανθρώπινη δυσκολία -τον πόνο, τον φόβο, τον θάνατο-, και τους ανθρώπινους δεσμούς την αφοσίωση, την αλληλεγγύη ή και ενίοτε το αντίθετο – την αδιαφορία, την παραμέληση,  διοχετεύει τη συγγραφή με πλούσιο υλικό. Τέλος η λογοτεχνία, η τέχνη γενικότερα, με την δέσμευση που απαράβατα έχει προς την καθαρότητα και την αλήθεια προσδίδει κι ένα ηθικό στίγμα στην πράξη της ιατρικής, που οφείλει βέβαια- ως ανθρωπιστική επιστήμη- να έχει αλλά καμιά φορά στην πορεία οι γιατροί το χάνουν.

ΕΡ. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε το βιβλίο σας «Θάλαμος (20)14». Σε τι είδους θάλαμο αναφέρεται;

ΑΠ. Η αναφορά όπως φαίνεται και από την παρένθεση στον τίτλο είναι διττή. Ο Θάλαμος 14, όπου κυρίως διαδραματίζεται το μυθιστόρημα, είναι ένας θάλαμος νοσοκομείου. Ο θάλαμος του νοσοκομείου ήταν για μένα ένα άριστο λογοτεχνικό πεδίο διότι είναι εξ’ ανάγκης τόπος έντονων ζυμώσεων. Η νόσος, ο κίνδυνος, ο φόβος του θανάτου, η στασιμότητα, η εναγώνια αναμονή, παροδικά εγκλωβίζει αρρώστους και συγγενείς. Οι άνθρωποι επανεξετάζουν τις ζωές τους, συνδέονται, εξελίσσονται κι επιδιώκουν να αποδράσουν. Κάποιοι ίσως το κατορθώνουν.

Ο Θάλαμος 2014, συμβολικά και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αναφέρεται στην Ελλάδα της κρίσης. Η Ελλάδα, μια χώρα με σωρεία παθογενειών τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες, τώρα νοσεί βαθιά, η κρίση είναι πρωτοφανής για την γενιά μας, τέτοια που φοβόμαστε ότι θα απειλήσει τους απογόνους μας. Η κρίση επιβάλει ταχείες ζυμώσεις και μεταβολισμό της κοινωνίας. Κι έχουμε βέβαια το ίδιο ερώτημα: είναι η αντίσταση μάταιη;. Η νόσος του ανθρώπου και η νόσος της κρίσης στον  ο ίδιο θάλαμο.

ΕΡ. Η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου σας Άννα είναι γιατρός. Πόσα κοινά στοιχεία έχει μ΄ εσάς;

ΑΠ. Όπως σας είπα και πρωτύτερα συνήθως το βιωματικό υλικό του συγγραφέα χρησιμοποιείται στον κεντρικό, και όχι μόνο, ήρωα των μυθιστορημάτων, όχι βέβαια αυτούσιο αλλά μεταστοιχειωμένο ώστε να υπηρετεί τις ανάγκες του αρχιτεκτονήματος του βιβλίου. Τώρα, σχετικά με το πλαίσιο που λειτουργεί η Άννα, που είναι το νοσοκομείο: το δημόσιο νοσοκομείο άλλαξε δραματικά τα τελευταία χρόνια. Νομίζω ότι αντικατοπτρίζει άριστα την ταχύτητα και την βιαιότητα της φτωχοποίησης που έχει υποστεί ο Ελληνικός λαός. Ωστόσο το 2014 ο αριθμός των ανασφάλιστων συμπολιτών μας που δεν είχε πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας, είχε φτάσει στο ¼ του Ελληνικού πληθυσμού. Και προσέξτε: όχι μετανάστες ή άνθρωποι του περιθωρίου, παρακμιακοί αλλά πολίτες, οικογένειες με τα παιδιά τους, άνθρωποι που από την μια μέρα στην άλλη έχασαν τη δουλειά τους και τα έχασαν όλα. Αυτό για τα Ελληνικά δεδομένα ήταν συγκλονιστικό. Για μένα τουλάχιστον, που είμαι γιατρός, ήταν. Κάποιος έπρεπε να μιλήσει, να καταθέσει μια μαρτυρία γι’ αυτό που είχε συμβεί.

ΕΡ. Στο βιβλίο σας περιγράφετε καταστάσεις που επικρατούν σήμερα στα νοσοκομεία. Κατά πόσον όσα περιγράφονται ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα;

ΑΠ. Το νοσοκομείο είναι ένας τόπος ακραίας συγκινησιακής φόρτισης, συσσωρεύονται εκεί «τα πάθια και οι καημοί του κόσμου», όπως θάλεγε κι ο Παπαδιαμάντης. Ο κάθε ένας, ασθενής ή συγγενής, μπαινοβγαίνει για λίγο και φεύγοντας το αφήνει πίσω του. Ωστόσο για εμάς, όλους όσους λειτουργούς υγείας είναι ο καθημερινός μας τόπος. Περνάμε ένα μεγάλο τμήμα της ζωής μας εκεί, κι αυτό νομίζω μας επηρεάζει όλους, μας διαποτίζει και μάλιστα δίχως αυτό να γίνεται αντιληπτό. Κάπου εθιζόμαστε στις εικόνες που βλέπουμε. Πάντα ήθελα να αποτυπώσω αυτές τις εικόνες, τα συναισθήματα, τις συγκινήσεις στο χαρτί. Όπως και τον καθημερινό αγώνα που γίνεται εκεί μέσα, εν μέσω ελλείψεων σε υλικά και ανθρώπινο δυναμικό ώστε να επιτελεί σήμερα το νοσοκομείο τη λειτουργία του στην κοινωνία. Δεν ξέρω αν τα κατάφερα. Κάποια πράγματα δεν προσεγγίζονται με λέξεις. Παραμένουν άφατα.

Τώρα, αν με ρωτάτε για τον κόσμο της φθοράς και της διαφθοράς που επίσης περιγράφεται στο βιβλίο, σας απαντώ ότι σαφώς δεν ήταν εύκολο να γράψω για όλ’ αυτά. Κάποιες φορές ένιωθα ότι έβγαζα τα κάστανα από την φωτιά και καιγόμουν. Αλλά από το αποτέλεσμα είμαι ικανοποιημένη τελικά. Η τέχνη δεν μπορεί να πει ψέματα. Δεν μπορεί να τετραγωνίσει τον κύκλο. Ο Θάλαμος (20)14 είναι η δική μου αλήθεια.

ΕΡ. Υπάρχουν βιωματικές καταστάσεις στο βιβλίο σας;

ΑΠ. Η μυθιστορία λειτουργεί κάπως έτσι: ίχνη από το βιωματικό υλικό του συγγραφέα όπως και από τις σκέψεις, τις ψυχοσυγκρούσεις ή τις αναμνήσεις του υπάρχουν διασκορπισμένα σε όλους τους ήρωες. Στις συζητήσεις, τις πράξεις, τις σκέψεις τους. Μεταστοιχειωμένα φυσικά ούτως ώστε να υπηρετούν την δημιουργημένη κατασκευή- το μυθιστόρημα- αλλά και να προσφέρουν ανακούφιση, κάθαρση, λύτρωση, όπως θέλετε πείτε το, στον συγγραφέα.

ΕΡ. Στο βιβλίο σας αναφέρεστε έντονα στα διαδικτυακά παιχνίδια. «Αναζητούσαν ο ένας τον άλλον κάθε βράδυ, για να βγουν για κυνήγι στο φανταστικό νησί του κυβερνοχώρου με το όνομα Lol, αλλά στη ζωή, την πραγματική ζωή για τους άλλους, δεν είχαν σχέση» αναφέρετε. Τι θέλατε να τονίσετε;

ΑΠ. Αναφέρομαι στον τεχνολογημένο άνθρωπο. Τον άνθρωπο που ζει στο cloud, που έχει συνηθίσει να παίρνει πληροφορία μέσα από τον ιστό, να διαχέεται στον ιστό, να συνδέεται με τον άλλο μέσα από τον ιστό, να χρησιμοποιεί ελάχιστα τη γλώσσα, να μην έχει αυτό που αποκαλούμε «υπαρξιακές ανησυχίες», εσωτερικότητα. Αντιλαμβάνεστε ότι η ανθρώπινη σχέση, με την συμβατική, την παραδοσιακή έννοια αλλάζει. Η ανταλλαγή ανθρώπινου υλικού με όρους υπαρξισμού δεν συμβαίνει πια. Όπως και η υλική παρουσία του άλλου δεν είναι απαραίτητη για να διασκεδάσεις. Αυτό ενδεχομένως να δίνει και ευκαιρίες σε κάποιους, πιο δειλούς, κοινωνικά αμήχανους ανθρώπους να δημιουργούν κάποιες σχέσεις. Ο Έκτορας με τον θείο του τον Μανόλη είναι ένα παράδειγμα. Προσωπικά παρατηρώ τους νέους, τα παιδιά, τους μελλοντικούς «τεχνολογημένους» ανθρώπους με ενδιαφέρον. Δεν τους κρίνω. Δεν μου αρέσει αυτή η φοβική, απαξιωτική στάση που έχουν οι μεγαλύτεροι για την ιντερνετική ζωή των νέων. Νομίζω ότι πολύ απλά δεν τους καταλαβαίνουμε. Και επιπλέον ότι το ρεύμα δεν γυρνά πίσω. Αν βρω όμως κάποιον νεαρό/ή με υπαρξιακές ανησυχίες τον/ην προτιμώ. Έχω «κοινή γλώσσα» μαζί του. Με τους άλλους νιώθω το χάσμα. Εγώ ούτε το facebook δεν χρησιμοποιώ, το βαριέμαι…

ΕΡ. Ο Έκτορας, ο γιος της Άννας δεν έχει κανένα ενδιαφέρον εκτός από τα διαδικτυακά παιχνίδια. «Ο Κένεν όμως, ο μικρός του μάγος πολεμιστής από το Loly, δεν τον άφηνε ποτέ μόνο, δεν τον πρόδιδε ποτέ. Ήταν πάντα εκεί» γράφετε. Που οφείλεται η εξάρτησή του από το avatar;

ΑΠ. Ο Έκτορας είναι ένας έφηβος με προβλήματα. Ο βίαιος χωρισμός των γονιών, η πρόωρη επαφή του με τραυματικά γεγονότα που αδυνατεί να διαχειριστεί, η απουσία πατρικής φιγούρας στη ζωή του και η ανωριμότητα της μητρικής παρουσίας. Το avatar-Κένεν λειτουργεί για τον Έκτορα «θεραπευτικά». Με την βοήθεια του προσωρινά ισορροπεί. Έχει την ιδιότητα, αφού είναι διαδικτυακό (μη αληθινό), να είναι συναισθηματικά ασφαλές- δεν απειλεί να τον πληγώσει. Επίσης ο Κένεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: είναι μικρόσωμος και γρήγορος- άρα διαφεύγει εύκολα, είναι μάγος- άρα έχει μυστηριώδεις δυνάμεις-, και τέλος είναι προστάτης. Όλα αυτά τα στοιχεία τα χρειάζεται ο Έκτορας στις δυσκολίες του. Θα ήθελε να τα έχει κι ο ίδιος. Εξάλλου ο Κένεν, με το πάτημα ενός κουμπιού είναι πάντα εκεί, ενώ ο πατέρας του έχει φύγει, τον έχει εγκαταλείψει…

ΕΡ. «Όσα στον κόσμο της κυρίας Στέλλας δυσκόλευαν την Άννα, ακριβώς εκείνα, τα απολάμβανε ο Έκτορας». Ποια είναι η διαφορά στη σχέση μεταξύ μητέρας-γιου και γιαγιάς-εγγονού;

ΑΠ. Όταν οι σχέσεις μητέρας και κόρης είναι ανταγωνιστικές πολύ συχνά η κόρη έχει πολύ διαφορετική προσωπικότητα από την μητέρα της. Γίνεται, θα λέγαμε, ακραία διαφορετική. Γι αυτό στις κατοπινές συγκρούσεις με τα παιδιά τους, εκείνα βρίσκουν καταφύγιο στις γιαγιάδες, που δεν έχουν χαρακτηριστικά που εκνευρίζει, θυμώνει ή αποξενώνει τα παιδιά. Ενώ η Άννα λοιπόν είναι μια γυναίκα δυναμική, υπερκινητική, παρορμητική και αθεράπευτα ιδεολόγος, που κυνηγά τα κοινωνικά της οράματα σε βαθμό να παραμελεί τα κοντινά σ’ αυτήν πρόσωπα, η κα Στέλλα ζει κυρίως στον στενό οικογενειακό της περίγυρο τον οποίο φροντίζει, ελέγχει και τακτοποιεί με τρόπο αριστουργηματικό, σαν λευκή δαντέλα. Η κυρία Στέλλα, με την ευπρέπεια της, προσφέρει στον εγγονό της ένα τόπο με σαφώς οριοθετημένο πλαίσιο δίχως εντάσεις, πνευματικές ανησυχίες και αλλαγές και που είναι πάντα διαθέσιμος για κείνον, όταν τον αναζητά. Αυτά,  για έναν ψυχικά κουρασμένο έφηβο όπως είναι ο Έκτορας, είναι μεγάλη παρηγοριά.

ΕΡ. Τα προβλήματα που είχε η Άννα στη δουλειά της δικαιολογούν τη σχέση της με το γιο της;

ΑΠ. Από μόνα τους όχι. Υπάρχουν κι άλλα: η εφηβεία, ο τραυματικός χωρισμός που έχει προηγηθεί, η έλλειψη χρόνου για να αφιερώσει στο παιδί λόγω της δουλειάς της, η αδυναμία επιβολής ορίων στον έφηβο γιο, η απουσία πατρικού προτύπου. Είναι μάλλον συνηθισμένα πράγματα στις μέρες μας όλ’ αυτά. Ο Έκτορας είναι ένα πλάσμα που έχει πληγωθεί και δεν εμπιστεύεται κανέναν, εκτός ίσως από την αμήχανη διαδικτυακή σχέση που έχει διατηρήσει με το θείο του. Αυτός είναι ο μόνος του δεσμός. Η Άννα, μπορεί κοινωνικά ή ηθικά να κάνει θαυμαστά πράγματα αλλά σε σχέση με το γιό της έχει αποτύχει.  Αυτά που κουβαλά από την οικογένεια της δεν της επιτρέπουν κάτι καλύτερο.

ΕΡ. «Ήταν απλώς ένα δημιούργημα της φαντασίας της, μια αποκλειστικά δική της κατασκευή, ένας μαζοχιστικός ψυχολογικός αυνανισμός» γράφετε για τις σκέψεις της κυρίας Στέλλας σχετικά με τον γιο της Μανόλη. Τι είναι ο ψυχολογικός αυνανισμός και πως εκδηλώνεται;

ΑΠ. Κατ’ αρχάς είναι μια έκφραση λογοτεχνική κι όχι ένας όρος ιατρικός. Στην κα Στέλλα περιγράφει μια δική της πραγματικότητα, φοβική, που την έχει δημιουργήσει η ίδια γιατί την έχει ανάγκη. Έχει ανάγκη να αναλώνεται μέσα της δίχως να την καταλαβαίνουν, να αναλώνεται ασχολούμενη διαρκώς με τον γιό της και μάλιστα ασυνείδητα να λαμβάνει ευχαρίστηση από αυτό. Ευχαρίστηση ερωτικού τύπου (αυνανισμός) κι αυτό ακριβώς υποδηλώνει μια λανθάνουσα οιδιποδιακή σχέση. Αυτή έχει επηρεάσει και την προσωπικότητα του Μανόλη, γι’ αυτό και επιλέγει την Ξένια με τα αρσενικά χαρακτηριστικά και την «δολοφονημένη» σεξουαλικότητα. Εκείνο το στοιχείο του εαυτού του που θα τον σώσει, θα τον προχωρήσει, είναι η ιαματική σχέση που έχει με τα πράγματα, η τάση του για επιδιόρθωση… και η επιμονή του. Είναι πιστός στους άλλους, δεν τους εγκαταλείπει.

ΕΡ. Δυο ηλικιωμένες γυναίκες εντελώς διαφορετικές συνυπάρχουν στον θάλαμο 14 του νοσοκομείου. Κι οι δυο πάσχουν από καρκίνο. Ποτέ δεν ήρθαν πολύ κοντά αλλά απέφυγαν να παραμείνουν πολύ μακριά. Τι τις χώριζε και τι τις ένωνε;

ΑΠ. Τις χώριζε η ιστορία τους. Η μια, η κυρία Στέλλα, αστή, συντηρητική, παραδοσιακή, γυναίκα που δεν αμφισβήτησε τους κανόνες του κόσμου μέσα στον οποίο γεννήθηκε, φαινομενικά υποταγμένη. Η άλλη επαναστάτρια, ατίθαση, κομμουνίστρια με πολλές εμπειρίες, αδικίες και βάσανα πίσω της. Τι τις ένωνε; Και πάλι η ιστορία τους: η ζωή και των δυο ρουφηγμένη σταγόνα σταγόνα, απλώς με τρόπο διαφορετικό. Σιδηρά ευπρέπεια η πρώτη, σιδηρά πειθαρχεία στο κόμμα η δεύτερη, ατσάλινος ο ιστός της ζωή τους ώστε να ασκούν τον έλεγχο στους άλλους αλλά και τον εαυτό τους, ώστε να αντέξουν μέχρι το τέλος. Μέσα από τις δυο γερόντισσες σκιαγραφείται η νεότερη Ελληνική ιστορία και η γυναίκα μέσα της σε μια πορεία προς τη χειραφέτηση της που ωστόσο θα την αναλώσει. Και βρίσκονται τώρα εγκλωβισμένες εκεί, στο Θάλαμο 14, ή 2014, όπως θέλετε πείτε το, σαν τις δυο Ελλάδες του διχασμού, να αναμετρηθούν κι εν τέλει να αναγνωρίσουν το κοινό τους πεπρωμένο…

ΕΡ. Στο βιβλίο σας αναφέρετε το δικαίωμα της ευθανασίας. Ποια είναι η άποψή σας ως γιατρός και ως άνθρωπος;

ΑΠ. Πιστεύω ότι όλοι έχουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Είναι θέμα χρόνου να προχωρήσουν οι κοινωνίες σε θέματα που σε άλλα κράτη όπως η Ιαπωνία, η Ολλανδία και το Βέλγιο, είναι αυτονόητα.

ΕΡ. Που οφείλεται η κατάπτωση της Ξένιας μετά από έναν θάνατο, στον ίδιο τον θάνατο ή στην πράξη της;

ΑΠ. Στον ίδιο το θάνατο. Στην απώλεια του μοναδικού ανθρώπινου δεσμού που διατηρούσε στη ζωή της. Της σχέσης που μέχρι τότε συγκρατούσε την καταστροφική δύναμη του τραύματος που κουβαλούσε. Κι αυτό τη στιγμή που ο νέος δεσμός που σιγά σιγά ανέτειλε στη ζωή της δεν ήταν ακόμη πολύ ισχυρός. Δεν είχε δοκιμαστεί η πίστη, η αφοσίωση και τελικά η δύναμη της αγάπης του άλλου, του Μανόλη.

ΕΡ. Αφού σας ευχαριστήσω και σας ευχηθώ καλοτάξιδο το βιβλίο σας, θα σας ζητήσω να κλείσετε με μια δική σας φράση αυτή τη συνέντευξη.

ΑΠ. «Να χαράζεις τη ζωή ενός ανθρώπου ξεκινώντας από τα έργα του». Αυτή η φράση του Αριστοτέλη νομίζω ότι σ΄ αυτή τη φάση της ζωής μου με καθοδηγεί.

*** Το βιβλίο «Θάλαμος (20)14» της Βάνας Λυδάκη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ