Ο Δημήτρης Σωτάκης μιλάει για το νέο βιβλίο του «Ο μεγάλος υπηρέτης»

Συνέντευξη στη Μαίρη Γκαζιάνη 

Ο Δημήτρης Σωτάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1973.

Έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα Η πράσινη πόρτα (2002), Η παραφωνία (2005), Ο Άνθρωπος Καλαμπόκι (2007), Το θαύμα της αναπνοής (2009), Ο θάνατος των ανθρώπων (2012), Η ανάσταση του Μάικλ Τζάκσον (2014), Η ιστορία ενός σούπερ μάρκετ (2015), Ο κανίβαλος που έφαγε έναν Ρουμάνο (2017), Ο μεγάλος υπηρέτης (2019).

Το θαύμα της αναπνοής κατέκτησε το βραβείο The Athens Prize for Literature και ήταν υποψήφιο για το Ευρωπαϊκό Αριστείο Λογοτεχνίας, καθώς και για το βραβείο Jean Monnet στη Γαλλία.

Βιβλία του κυκλοφορούν στα γαλλικά, τουρκικά, σερβικά, ολλανδικά, ιταλικά, δανέζικα, αραβικά, κινεζικά κ.ά. 

ΜΑΙΡΗ ΓΚΑΖΙΑΝΗ: Κύριε Σωτάκη, πριν μιλήσουμε για το νέο βιβλίο σας θέλετε να μας πείτε δυο λόγια για το τελευταίο ταξίδι σας στην Κίνα;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΩΤΑΚΗΣ: Το τελευταίο μου ταξίδι ήταν πέρυσι το Φθινόπωρο στη Σαγκάη, όπου ήμουν προσκεκλημένος μαζί με άλλους δώδεκα συγγραφείς από όλο τον κόσμο. Έμεινα εκεί δύο μήνες, ήταν μια φανταστική εμπειρία. Η Σαγκάη είναι μια μοναδική πόλη που κρύβει για τον επισκέπτη απίστευτες εκπλήξεις. 

Μ.Γ.: Αν δεν κάνω λάθος, μιλάτε άψογα κινέζικα. Προς προέκυψε ν΄ ασχοληθείτε με την κινέζικη γλώσσα και πόσο δύσκολο είναι να τη μάθει κάποιος;

Δ.Σ.: Διδάσκω κινεζικά, αυτή είναι η καθημερινή μου εργασία. Πρόκειται για μια σπάνιας ομορφιάς γλώσσα, με πλούτο και έννοιες που δε συναντά κανείς σε άλλη. Η έλξη μου ήταν καθαρά γλωσσολογική, δεν υπήρχε κάποιος άλλος λόγος να τη μάθω. Είναι ομολογουμένως μια δύσκολη γλώσσα, αλλά έχει και ευκολίες που δεν φαντάζεται ένας δυτικός. 

Μ.Γ.: Το νέο βιβλίο σας έχει τίτλο «Ο μεγάλος υπηρέτης». Με τι έρχεται σε επαφή ο αναγνώστης;

Δ.Σ.: Περιγράφει την ιστορία ενός εύπορου επιχειρηματία, ο οποίος προσλαμβάνει στο σπίτι του έναν οικονόμο προκειμένου να βάλει σε τάξη τη χαοτική του ζωή. Όμως από το σημείο που ξεκινάει αυτή η παράξενη συγκατοίκηση, οι ισορροπίες σταδιακά ανατρέπονται και το βιβλίο οδηγείται σε μια παράξενη κατεύθυνση. 

Μ.Γ.: Και σ΄ αυτό το βιβλίο σας συναντάμε το σουρεαλιστικό τρόπο γραφής όπως στα προηγούμενα βιβλία σας;

Δ.Σ.: Δε θα έλεγα σουρεαλιστικό. Υπάρχει το στοιχείο της υπαρξιακής αναζήτησης, η σημασία των κοινωνικών ρόλων ως αντικαθρέφτισμα της ευτυχίας, η εμμονή για κοινωνική επιτυχία. Δεν έχει σουρεαλιστικά στοιχεία, ωστόσο υπάρχει το στοιχείο του αλλόκοτου, του οριακά πραγματικού. 

Μ.Γ.: Ποιος είναι ο μεγάλος υπηρέτης;

Δ.Σ.: Δεν είμαι βέβαιος ποιος από τους ήρωες είναι ο Μεγάλος Υπηρέτης. Όλοι είμαστε εν δυνάμει μεγάλοι υπηρέτες, όλοι πασχίζουμε να υπηρετήσουμε μια ιδέα και να σταθούμε όρθιοι σε αυτό το παιχνίδι της ευτυχίας. Πραγματικά δεν έχω ιδέα ποιος είναι ο μεγάλος υπηρέτης. 

Μ.Γ.: Τι είδους αναστάτωση προκαλεί στον άνθρωπο που τον προσλαμβάνει;

Δ.Σ.: Θεωρώ ότι ο άνθρωπος που τον προσλαμβάνει είναι ήδη αναστατωμένος, αυτή η «ασθένειά» του είναι που τον οδηγεί σε ό,τι ακολουθεί. Ίσως το γεγονός ότι έρχεται αντιμέτωπος με έναν άνθρωπο, είναι αρκετό, δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με κάποιον δίπλα του. 

Μ.Γ.: «Τον προσέλαβα, μάλλον, για να έχω ένα κατοικίδιο» και «… σε αγόρασα» είναι φράσεις του επιχειρηματία. Ποιες ανασφάλειές του κρύβονται πίσω από αυτές;

Δ.Σ.: Είναι μια επίδειξη δύναμης μέσα στην ανθρώπινη αρένα. Οι προσπάθειες του ήρωα να επιβληθεί στον Μάριο. Όμως διαπράττει ένα λάθος, δεν μπορεί να καταλάβει ότι η σχέση εξουσιαστή εξουσιαζόμενου εύκολα αντιστρέφεται. 

Μ.Γ.: Που οφείλεται η αλλόκοτη συμπεριφορά του Μάριου;

Δ.Σ.: Ο Μάριος αρχικά δεν έχει κάποια αλλόκοτη συμπεριφορά. Είναι απλώς ένας εσωστρεφής άνθρωπος, χαμηλών τόνων, ο οποίος δεν είχε ποτέ έντονη κοινωνική ζωή. Όμως είναι η συμπεριφορά και οι αντιδράσεις του άλλου που τον φέρνουν σε σημείο να παρεκκλίνει απ’ αυτό και να εκμεταλλευτεί, κατά κάποιο τρόπο, αυτή την κατάσταση. 

Μ.Γ.: Το σημείο αναφοράς του αφηγητή ήρωά σας είναι ένας χαμένος έρωτας και ο Μάριος. Τι αντιπροσωπεύουν αυτές οι εμμονές;

Δ.Σ.: Ο χαμένος έρωτας είναι η ευτυχία που ποτέ δεν κατάφερε να αποκτήσει. Ο Μάριος είναι ένας τρόπος να ασκήσει την εξουσία του, ένας εύκολος στόχος για να βγάλει τα απωθημένα του, με απρόβλεπτα όμως αποτελέσματα. 

Μ.Γ.: Τι διέθετε ο Μάριος που του ξυπνούσε έναν παράξενο θυμό;

Δ.Σ.: Μάλλον διέθετε όσα δεν είχε ο ίδιος. Μια ηρεμία, μια αποχή από όλα, σε αντίθεση με τον ίδιον που δεν σταματούσε λεπτό να διεκδικεί τα πάντα μέσα στο μυαλό του. Και βλέποντας τον τρόπο που ζούσε ο Μάριος, δεν είχε άλλη επιλογή απ’ το να ξεσπάσει πάνω του.

Μ.Γ.: Ο «Κόσμος» είναι μια διαδικτυακή σελίδα γνωριμιών. Το όνομα «Κόσμος» είναι τυχαίο;

Δ.Σ.: Ναι, τυχαίο. Ταίριαζε νομίζω με το προφίλ μιας τέτοιας σελίδας. 

Μ.Γ.: «Υπάρχουν στιγμές που έχω μια αισιοδοξία, αλλά γρήγορα επιστρέφω στη θλίψη μου» αναφέρει η Άννα. Είναι αυτή η εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα οι άνθρωποι;

Δ.Σ.: Οι άνθρωποι έχουν μια έντονη αγωνία για την τύχη τους. Σκέφτονται συνεχώς πώς θα τα καταφέρουν καλύτερα. Αυτό, από τη μία είναι συγκινητικό, από την άλλη όμως είναι εκνευριστικό, αντιμετωπίζουν τη ζωή σαν διαγωνισμό, ποιος θα διακριθεί, ποιος θα καταφέρει τα περισσότερα, και ακριβώς αυτή η προσπάθεια οδηγεί μαθηματικά στην θλίψη. 

Μ.Γ.: Που οφειλόταν η ψυχολογική πίεση που ένιωθε ο επιχειρηματίας σε αναμονή της πρώτης συνάντησής του με την Άννα;

Δ.Σ.: Δεν είχε, απλώς, το ψυχολογικό θάρρος να την συναντήσει. Είχε χάσει κάθε εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να επικοινωνήσει με έναν άνθρωπο, και ακόμη περισσότερο με μια γυναίκα, απέναντι στην οποία θα έπρεπε να παίξει τον ρόλο του εραστή. 

Μ.Γ.: Έρωτας δια εκπροσώπου. Τι θέλετε να τονίσετε με αυτή την προσέγγιση;

Δ.Σ.: Ακριβώς αυτό, την ανικανότητα του σύγχρονου ανθρώπου να έρθει αντιμέτωπος με την ίδια του τη ζωή.

Μ.Γ.: Το βιβλίο σας περιέχει και μια κριτική παρατήρηση στο διαδίκτυο. Πόσο πέραση έχει στην εποχή μας η πλασματική ζωή; 

Δ.Σ.: Μα κατέχει πλέον ένα τεράστιο κομμάτι. Η ηλεκτρονική ζωή έχει θέσει νέους κανόνες στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, έχει δημιουργήσει μια νέα ηθική στις ανθρώπινες σχέσεις. 

Μ.Γ.: Ανταλλαγή ζωής γίνεται μεταξύ των ηρώων σας. Τι είδους απόλαυση υπάρχει σ΄ αυτό για τον επιχειρηματία;

Δ.Σ.: Απολαμβάνει ένα είδος πλασματικής ελευθερίας, αφού κάποιος άλλος ζει τη ζωή του, τότε εκείνος είναι ελεύθερος να κάνει ό, τι θέλει χωρίς κόστος, στην ουσία να μην κάνει τίποτα. 

Μ.Γ.: Στα βιβλία σας συνηθίζετε την κριτική παρατήρηση της σύγχρονης ζωής. Τι ακριβώς κριτικάρετε σ΄ αυτό το βιβλίο σας;

Δ.Σ.: Θα έλεγα την τάση μας να κατακτήσουμε όσα περισσότερα μπορούμε με όσο το δυνατόν μικρότερη προσπάθεια. Την αποχή μας από την ίδια μας τη ζωή. Τον χαμένο χρόνο εξαιτίας μιας θεωρητικής ύπαρξης που απλώς φανταζόμαστε. 

Μ.Γ.: Τι συμβολίζει ο «λαβύρινθος» στον οποίο παγιδεύεται ο ήρωά σας;

Δ.Σ.: Τον εγκλωβισμό μας στον ίδιο μας τον εαυτό. Τη λαχτάρα μας να υπάρχουμε σε έναν ασφαλή χώρο. Και την επιθυμία μας να ξεφύγουμε από οτιδήποτε αυτονόητο. 

Μ.Γ.: Είναι ουτοπία ν΄ αναζητά κάποιος την ευτυχία;

Δ.Σ.: Ουτοπία δεν είναι και οφείλουμε, πιστεύω, να την αναζητάμε. Άλλο όμως η αναζήτηση, και άλλο η εμμονή. Αυτή είναι η ένστασή μου, ότι δεν πρέπει να είμαστε ψυχαναγκαστικοί στην αναζήτησή της. 

Μ.Γ.: «Υπήρχε μια σκοτεινή ηδονή σ΄ εκείνη την περίοδο, απολάμβανα κάθε λεπτό εκείνων των συνθηκών» αναφέρετε σε κάποιο σημείο για τον ήρωά σας. Πως προσδιορίζετε το «σκοτεινή»;

Δ.Σ.: Συχνά η παρακμή κρύβει ηδονές. Όταν βουλιάζουμε σε απολαύσεις, χωρίς να μας ενδιαφέρουν οι συνέπειες, δεχόμαστε μια έντονη ικανοποίηση, η οποία όμως περισσότερο είναι αυτιστική, αυνανιστική, παρά αληθινή, δεν αντανακλά πουθενά.

Μ.Γ.: Σας ευχαριστώ πολύ για την παραχώρηση της συνέντευξης και σας εύχομαι καλοτάξιδο το βιβλίο σας.

Δ.Σ.: Σας ευχαριστώ κι εγώ.

*Το μυθιστόρημα «Ο μεγάλος υπηρέτης» του Δημήτρη Σωτάκη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.

 Μαίρη Γκαζιάνη

Γεννήθηκε στα Ιωάννινα.  Μεγάλωσε στην Αθήνα όπου ζει μέχρι σήμερα και εργάσθηκε ως τραπεζοϋπάλληλος. Στο παρελθόν ασχολήθηκε ερασιτεχνικά με την φωτογραφία ενώ τώρα ζωγραφίζει και παράλληλα γράφει. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές.

Τον Μάιο του 2012 κυκλοφόρησε την πρώτη ποιητική της συλλογή με τίτλο «Σου γράφω…», τον Σεπτέμβρη 2013 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο «Ένα φεγγάρι λιγότερο» από τις εκδόσεις Ελληνική Πρωτοβουλία και τον Ιούνιο του 2014 κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τα πλήκτρα της σιωπής»  από τις εκδόσεις ΄Οστρια. Επίσης, το παραμύθι της «Το ψαράκι του βυθού» συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο «Παραμύθια και Μαμάδες» εκδόσεις Βερέττα 2015.  Τον Ιούνιο 2017 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά της «Άλικα βήματα» από την Εμπειρία Εκδοτική. Τον Νοέμβριο του  2019 κυκλοφόρησε το νέο της μυθιστόρημα «Ζάχαρη άχνη» από τις εκδόσεις Ωκεανός.

Την περίοδο 2011-2012 υπήρξε ραδιοφωνική παραγωγός στο magicradiolive. Από τον Νοέμβρη 2014 συνεργάζεται με το now24.gr και έχει πραγματοποιήσει πάνω από πεντακόσιες συνεντεύξεις. Το 2016 συμμετείχε στην τηλεοπτική εκπομπή «Καλώς τους» του ΑιγαίοTV πραγματοποιώντας συνεντεύξεις σε ανθρώπους των τεχνών. Διετέλεσε Διευθύντρια Σύνταξης του on line Πολιτιστικού Περιοδικού Books and Style από Ιούλιο 2017 έως Μάρτιο 2018 οπότε αποχώρησε οικειοθελώς.

Μεγάλες της αγάπες είναι το θέατρο και ο χορός με τα οποία έχει ασχοληθεί ερασιτεχνικά.