Brain Drain: Έξι πολύ διαφορετικές ιστορίες

Από τον Ευάγγελο Θεοδώρου.

Έξι άνθρωποι άγνωστοι μεταξύ τους, τυχαίνει να κάθονται σε έξι διπλανές θέσεις σε ένα αεροδρόμιο της Ελλάδας, το οποίο δεν ελέγχεται όμως από το ελληνικό κράτος ή κάποια ελληνική εταιρεία. Περιμένουν πέντε διαφορετικά αεροπλάνα, για να βρεθούν σε έξι διαφορετικές πόλεις, όπου θα σπουδάσουν σε έξι διαφορετικά πανεπιστήμια.

Οι βαλίτσες όλων όμως είναι αρκετά μεγάλες και υπερφορτωμένες. Καθώς όχι μόνο έχουν στριμωχτεί αρκετά αλλά έχουν προκαλέσει και πρόβλημα στο βόλεμα των διπλανών τους, ένας άλλος άνθρωπος που κάθεται δίπλα τους, ρωτάει: “Συγγνώμη αν γίνομαι αδιάκριτος, δεν το θέλω, όμως τι έχετε βάλει μέσα στις βαλίτσες σας και δε χωράει κανείς εδώ;“. Όλοι, δίχως κάποια συνεννόηση μεταξύ τους απαντούν συγχρόνως:“Tον καιρό και την κουζίνα”. Η απάντηση του ενός εκ των έξι όμως δεν τελειώνει σε αυτό το σημείο: “Και φυσικά τα φοιτητικά προνόμια που έχει κάποιος εδώ στην Ελλάδα”. Οι άλλοι τον κοιτούν με απορία, δε τον ρωτάει κανείς όμως τι εννοεί και προτιμούν να γνωριστούν μαζί του αλλά και μεταξύ τους. Αφότου ανταλλάζουν κάποιες κουβέντες, ο άνθρωπος που τους ρώτησε πριν, τους ξαναμιλά: “Επειδή η πτήση μου φεύγει, θα ήθελα να σας ευχηθώ να έχετε μια καλή πτήση και εσείς. Όμως, έχω άλλη μια ερώτηση για εσάς. Εφόσον παίρνετε μαζί σας κυρίως τον καιρό και την κουζίνα, τι θα φέρετε πίσω;”.

Ιστορία 1: Η πιο μακρινή πτήση

Ένας εκ των έξι ανθρώπων πήρε το αεροπλάνο για κάπου αρκετά μακριά και διαφορετικά από την Ελλάδα. Πήγε στη χώρα η οποία θεωρείται πως έχει τα καλύτερα Πανεπιστήμια (https://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2019) στη Γη. Υπάρχουν Πανεπιστήμια εκεί, τα οποία “ζητούν αιτιολόγηση από έναν φοιτητή εάν εκείνος δεν ολοκληρώσει την σχολή στα έτη που θα έπρεπε”. Επίσης, το κόστος σπουδών στα πανεπιστήμια της εν λόγω χώρας γράφεται συνήθως σε πενταψήφιο αριθμό. (https://www.topuniversities.com/student-info/student-finance/how-much-does-it-cost-study-us). Στη χώρα αυτή, ένας σημαντικός παράγοντας για να βρει κάποιος δουλειά είναι “να έχει κάνει κάτι στη ζωή του”, πέρα από την επαγγελματική εμπειρία και το πτυχίο που έχει να επιδείξει.

Το “κάτι” μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους, όπως για παράδειγμα η συμμετοχή σε εθελοντικές ομάδες. Στην πραγματικότητα όμως, σημαίνει πως είναι θετικό κάποιος να δείξει πως είναι “ενεργός πολίτης” ακόμα και σε έναν εργοδότη. Βέβαια, ακόμα και εφόσον κάποιος ολοκληρώσει τις σπουδές του σε πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Πολιτειών με πολύ καλό βαθμό, έχει εργαστεί παράλληλα σε κάποια δουλειά σχετική με το αντικείμενο του και είναι “ενεργός πολίτης”, δεν είναι εύκολη η παραμονή του στη χώρα. Ο λόγος σχετίζεται με δύο λέξεις: εργατική visa. Είναι πολύ πιο ασφαλές για έναν εργοδότη να εμπιστευτεί κάποιον που έχει γεννηθεί στις ΗΠΑ, καθώς αρχικά δε θα πρέπει να λάβει ένα πιστοποιητικό από το Τμήμα Εργασίας που να βεβαιώνει ότι δεν υπάρχει ανθρώπινο δυναμικό ειδικευμένο για την προτεινόμενη θέση (https://gr.usembassy.gov/el/visas-el/immigrant-visas-el/), ούτε θα χρειαστεί να δώσει κάποια χρήματα από την τσέπη του (https://visaguide.world/tips/us-visa-sponsorship/). Τέλος, φεύγοντας από τα επαγγελματικά ζητήματα, αξίζει να σημειωθεί ότι κάποια άτομα που γνώρισε στις ΗΠΑ η πρωταγωνίστρια της ιστορίας 1, θεωρούσαν πως η Ελλάδα μοιάζει περισσότερο με τη Σαντορίνη παρά με την Ευρώπη.

Ιστορία 2: Φοιτητής σε ένα “μεσογειακό λαό”, πολύ μακριά από τη Μεσόγειο

Ο δεύτερος εκ των έξι ανθρώπων βρέθηκε σε μια χώρα γνωστή ,μεταξύ άλλων, για τις μπύρες, για το ουίσκι, για τη μουσική (https://www.youtube.com/watch?v=tDTQQWSmo8s) της και τις pubs. Οι πρόσφυγες οι οποίοι προέρχονται από αυτή τη χώρα “έχτισαν την Αμερική” (http://elevatedtoday.com/2015/03/11/how-the-irish-built-america/) σε σημαντικό βαθμό. Πλέον, περίπου 33 εκατομμύρια πολίτες των ΗΠΑ δηλώνουν πως έχουν καταγωγή από την Ιρλανδία. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της πόλης όπου βρέθηκε ο πρωταγωνιστής της Ιστορίας 2 είναι η στέγαση. Οι διαθέσιμες οικίες είναι λίγες και τα ενοίκια ακριβά. Ως εκ τούτου, για να σπουδάσει ή να εργαστεί κάποιος στην Ιρλανδία πρέπει να “μπορεί να συγκατοικήσει για πολλά χρόνια ”, πέρα από τη δυνατότητα να χειριστεί καλά την αγγλική γλώσσα και την “ικανότητα να αποδεχθεί πολυπολιτισμικές κοινωνίες”. Κατά τ’ άλλα, εκτός από τις αρκετές δουλειές που υπάρχουν, το αυξημένο κόστος ζωής και τις σημαντικές διαφορές στους μισθούς σε σχέση με την Ελλάδα, ο συγκεκριμένος άνθρωπος παρατήρησε ένα “αίσθημα ελπίδας” στην Ιρλανδία, “το οποίο βασίζεται στην αξιοκρατία που επικρατεί στη χώρα”. Οι άνθρωποι εκεί “μας καταλαβαίνουν πολύ και είναι τρομερά φιλόξενοι και φιλικοί”.

Ιστορία 3: Το ‘Ich bin ein Berliner!’ στα καλύτερα του

Ο τρίτος εκ των έξι ανθρώπων βρέθηκε σε μια “ευρωπαϊκή πόλη”, σε μια πόλη όπου “τα άτομα με αναπηρία κάνουν κανονική ζωή”(σ.σ. όπως και σε άλλες πόλεις), όπου οι άνθρωποι κυκλοφορούν με τον/την ερωτικό/ή τους σύντροφο δίχως φόβο, σε μια πόλη όπου “κάνεις ό,τι θες, ό,τι ώρα θες”. Τα ενοίκια είναι και εκεί ακριβά και για πολλούς η προσαρμογή είναι δύσκολη καθώς “τον πρώτο χρόνο είναι λίγο δύσκολο να καταλάβεις τι πρέπει να κάνεις”. Σε αυτήν την πόλη “δεν χρειάζεσαι αυτοκίνητο”και ο μισθός ενός ατόμου επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τα πτυχία του. Όλη η νοοτροπία της πόλης αλλά και της χώρας σχετίζεται με την εύρεση τρόπων ώστε να “σε κρατήσει εκεί”, ειδικότερα από την στιγμή όπου ένα ζευγάρι αποκτήσει παιδί.  Όμως, από όσους μεγάλωσαν και έζησαν στο Βερολίνο και στην “ποιοτική ζωή” της Γερμανίας, δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα επιθυμούσαν να μην αποτελεί για εκείνους τόσο περίπλοκη υπόθεση η επίσκεψη τους σε κάποια παραλία της Μεσογείου.

Ιστορία 4: Φοιτητής στον ίδιο “μεσογειακό λαό”, 200 χιλιόμετρα μακριά

Ο τέταρτος εκ των έξι ανθρώπων βρέθηκε στην ίδια χώρα με τον πρωταγωνιστή της Ιστορίας 2. Υπάρχει όμως μια διαφορά. Βρέθηκε σε μια πόλη σχεδόν έξι φορές πολυπληθέστερη. ( http://worldpopulationreview.com/world-cities/limerick-population/) , (http://worldpopulationreview.com/world-cities/dublin-population/) . Στην πόλη αυτή υπήρχαν “πιο χαλαροί, πιο ήπιοι άνθρωποι σε σχέση με την Ελλάδα, όπου υπάρχει ένας κοινωνικός κανιβαλισμός”. (https://www.protagon.gr/anagnwstes/koinwnikos-kanivalismos-8897000000). Άστεγοι εντοπίζονταν στην πρωτεύουσα της Ιρλανδίας, όμως “δεν υπήρχαν φόλες” ή “δημόσια έργα που δεν ολοκληρώθηκαν για χρόνια”. Στο πανεπιστήμιο όπου σπούδασε ο φοιτητής της ιστορίας 4, το μάθημα “γινόταν με βάση το επίπεδο των φοιτητών”. Όσον αφορά τους “φοιτητές”, περίπου το 50 % δεν ήταν Ιρλανδοί. Δε χαρακτηρίζεται όμως μόνο το πανεπιστήμιο της πόλης “φιλόξενο” προς ανθρώπους που έρχονται από το εξωτερικό. Ολόκληρη η νοοτροπία της πόλης και της χώρας σχετίζεται με την ενσωμάτωση των μεταναστών στην κοινωνία. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργούνται μεγάλες κοινότητες μεταναστών, με αποτέλεσμα οι πιθανότητες της κοινωνική απομόνωσης ενός ατόμου να λιγοστεύουν.

Ιστορία 5: Τι ήρθες να κάνεις εδώ;

Ο πέμπτος εκ των έξι ανθρώπων πήρε το αεροπλάνο για να βρεθεί σε μια χώρα, όχι πολύ μακριά από το αεροδρόμιο. Πιθανώς να μην έπαιρνε αεροπλάνο άρα και να μην γνώριζε τους υπόλοιπους πέντε, εάν το λεωφορείο ήταν η πιο οικονομική επιλογή στη συγκεκριμένη περίπτωση. Έπειτα από τις πρώτες του μέρες στο Πανεπιστήμιο, μια ερώτηση επαναλαμβανόταν συνεχώς προς εκείνον από τους συμφοιτητές του: “Τι ήρθες να κάνεις εδώ;”. Συμπεριλαμβανομένων των ενοικίων, το κόστος ζωής ήταν ακριβότερο από την Ελλάδα, αν κάποιος λάβει υπόψιν τους μισθούς της Αλβανίας. Οι φοιτητικές εστίες είναι σε κάκιστη κατάσταση και “κανείς δεν ελέγχει τους Πρυτάνεις”.

Θρησκευτικές διακρίσεις στη χώρα έχουν σχεδόν πάψει να παρουσιάζονται, η κοινωνία όμως “παραμένει πατριαρχική” και εχθρική προς τους ομοφυλόφιλους. Στην πρωτεύουσα της χώρας αυτής, ο άνθρωπος της ιστορίας 5 εργάζεται ως προπονητής σε ακαδημία ποδοσφαίρου, “μια δουλειά που δύσκολα θα μου εμπιστεύονταν στην Ελλάδα”, όπως λέει. Λίγους μήνες αφότου έφυγε από τη χώρα στην οποία μεγάλωσε, συμμετείχε σε διαδηλώσεις (https://tvxs.gr/news/kosmos/mazikes-foititikes-diadiloseis-stin-albania). Για ενάμιση μήνα δεν πραγματοποιήθηκε μάθημα. Ως αποτέλεσμα, οι φοιτητές απέκτησαν φοιτητικό πάσο και τα δίδακτρα μειώθηκαν (τα οποία υπάρχουν και σε δημόσια πανεπιστήμια). Επίσης, δεν εφαρμόστηκε ο νόμος (σ.σ. ο νόμος αποτέλεσε την αφορμή για τις διαδηλώσεις) που προέβλεπε ότι οποιοσδήποτε φοιτητής θα έπρεπε να δώσει 20 ευρώ μόνο για να επανεξεταστεί σε ένα μάθημα.

Ιστορία 6: Φοιτήτρια σε μια πόλη μουσικής και ποδοσφαίρου, σε ένα “αλλιώτικο νησί”

Ο έκτος και τελευταίος άνθρωπος, ταξίδεψε με το αεροπλάνο για να βρεθεί στο μεγαλύτερο νησί της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Πιο συγκεκριμένα, βρέθηκε στην τρίτη μεγαλύτερη (https://www.worldatlas.com/articles/biggest-cities-in-the-united-kingdom-great-britain.html) πόλη του νησιού, γνωστή για τις ποδοσφαιρικές της ομάδες, για τις μουσικές μπάντες (https://gothic.gr/490) οι οποίες ξεκίνησαν την πορεία τους εκεί . Στην πόλη αυτή, το κόστος ζωής είναι υψηλό, οι μισθοί ικανοποιητικοί ενώ είναι εύκολο κάποιος να βρει δουλειά αρκεί να ξέρει καλά την γλώσσα.

Εκτός όμως από τα οικονομικά ζητήματα, στο Μάντσεστερ “δε σε στιγματίζει η εθνικότητα” αφού επρόκειτο για μια “κοινωνία χωρίς διακρίσεις”. Τέτοια είναι και η νοοτροπία του Πανεπιστημίου στο οποίο βρέθηκε η πρωταγωνίστρια της Ιστορίας 6, μια νοοτροπία “αποδοχής” και όχι αποκλεισμού. Από την άλλη, η προσαρμογή τόσο στην πόλη, όσο και στη χώρα “είναι σκληρή”, ειδικά εάν κάποιος έχει μεγαλώσει στην Ελλάδα. Πιθανώς εξαιτίας του γεγονότος πως η έννοια “χαλάρωση” δεν υπάρχει στην Αγγλία. Ίσως να αντικαθίσταται από την έννοια της “πλήρους οργάνωσης”.

Η βιντεοκλήση

Λίγους μήνες μετά την πρώτη τους συνάντηση, οι έξι άνθρωποι πραγματοποιούν βιντεοκλήση. Βρίσκοντας λοιπόν μια ημέρα διαθέσιμη με δυσκολία, καθώς το πρόγραμμα τους είναι βαρύ (λόγω και των γραφειοκρατικών διαδικασιών τις οποίες πρέπει να ολοκληρώσουν και οι έξι), συνδέονται όλοι μέσω ενός κοινωνικού δικτύου. Λίγα δευτερόλεπτα μετά τους χαιρετισμούς, ένας εκ των έξι λέει: “Συγγνώμη παιδιά, δώστε μου μισό λεπτό γιατί ήρθε ο συγκάτοικος μου”. Οι υπόλοιποι τέσσερις λένε ταυτόχρονα “και ο δικός μου θα έρθει σε λίγο” ενώ ο πρωταγωνιστής της ιστορίας 5 δε μιλάει. Λίγο μετά όμως, ο ίδιος παρατηρεί πως ο πρωταγωνιστής της ιστορίας 3 βρίσκεται σε λεωφορείο κατά τη διάρκεια της βιντεοκλήσης και ακολουθεί η εξής συνομιλία:

– Έχεις μπει σε κάποιο συγκεκριμένο λεωφορείο ή στην πόλη σου είναι όλα έτσι;

-Όταν λες “έτσι” τι εννοείς;

-Τόσο καθαρά, τόσο καινούρια.

-Σχεδόν όλα είναι έτσι φίλε.

Οι φοιτητές σε Ιρλανδία, ΗΠΑ και Αγγλία προσθέτουν: “Ακόμα και να μην είναι έτσι, δεν είναι σαν της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης”.

-Και που ήσουν φίλε; Ρωτάει και πάλι ο φοιτητής στην Αλβανία δίνοντας συνέχεια στη συζήτηση.

-Είχα πάει στο δημόσιο νοσοκομείο να κλείσω ραντεβού για ένα μικρό πρόβλημα που έχω στον ώμο, μου είπαν να έρθω σε 3- 4 εβδομάδες από σήμερα.

(Πρωταγωνιστής Ιστορίας 2) -Και εγώ έκλεισα ραντεβού για ένα μήνα μετά για κάτι που έπαθα στο γόνατο.

(Πρωταγωνίστρια Ιστορίας 6) -Καλά μη νομίζεις ότι εδώ είναι και πολύ διαφορετικά.

Λίγο πριν ολοκληρωθεί η βιντεοκλήση, οι συνομιλητές συζητούν σχετικά με τα μελλοντικά τους επαγγελματικά σχέδια. Αν και κανείς δε μιλά με απόλυτη βεβαιότητα, όλοι πιστεύουν πως οι γνώσεις οι οποίες έλαβαν στο Πανεπιστήμιο θα τους χρησιμεύσουν άμεσα στο χώρο εργασίας που θα κληθούν να δουλέψουν. Τα ίδια τα μαθήματα ή ο τρόπος με τον οποίο γίνονταν, τους προετοίμαζε για την αγορά εργασίας, άλλους περισσότερο, άλλους λιγότερο.

Η επιστροφή- The Return- die Rückkehr- Kthim

Δεν επέστρεψαν όλοι μαζί στην Ελλάδα. Όλοι όμως κουβάλησαν κάτι μαζί τους στις αποσκευές. Η φοιτήτρια στο Μάντσεστερ έφερε μαζί της την οργάνωση και τους μισθούς της πόλης. Ο φοιτητής στα Τίρανα έφερε μαζί του τη θέληση των καθηγητών του Πανεπιστημίου του, να αποκαλούν τους φοιτητές με το όνομα τους. Ο φοιτητής στο Δουβλίνο έβαλε στις αποσκευές του την “καλύτερη και ευκολότερη πρόσβαση στην γνώση” που του παρείχε το Πανεπιστήμιο του σε συνδυασμό με την ευγένεια των ανθρώπων στην πρωτεύουσα της Ιρλανδίας. Ο φοιτητής της ιστορίας 3, έφερε από το Βερολίνο την πολεοδομία της πόλης αλλά και την οργάνωση των σπουδών. Ο φοιτητής της ιστορίας 2, χώρεσε στις βαλίτσες του την καθαριότητα της πόλης αλλά και το “αίσθημα της ελπίδας” που παρατήρησε στους ανθρώπους που γνώρισε. Τέλος, η φοιτήτρια της ιστορίας 1 έκανε ό,τι μπορούσε για να κουβαλήσει πίσω στην Ελλάδα αρχικά διαφορετικές διαδικασίες εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο, πέρα από τις διαλέξεις-μονολόγους των καθηγητών. Όμως, δεν έμεινε μόνο σε αυτό καθώς έφερε στην Ελλάδα τη “σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν τους φοιτητές” στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το κείμενο αυτό γράφτηκε έπειτα από έξι συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν με φοιτητές που σπουδάζουν είτε σε προπτυχιακό είτε σε μεταπτυχιακό επίπεδο στις χώρες που προαναφέρθηκαν. Οι αυτούσιες δηλώσεις των συνεντευξιαζόμενων παρατίθενται εντός εισαγωγικών.

Πρωταγωνιστές :

Ιστορία 1: Μια γυναίκα μεγαλωμένη στην Ελλάδα

Ιστορία 2: Ακίλας Μήτκας

Ιστορία 3: Κωνσταντίνος Γεωργίου

Ιστορία 4: Βασίλης Β.

Iστορία 5: Γκλέντι Μπάκου

Ιστορία 6: Αναστασία Ίσαρη